Dag 58: Hoog leven

Door: Jaco

Blijf op de hoogte en volg Jaco

10 Juni 2016 | Frankrijk, Lanslebourg-Mont-Cenis

---

10 Juni 2016 - 23:47

Hermien:

Hoi Jaco,
Mooie foto's komen er steeds langs, wat ben je nu in een prachtig gebied.
Fijn dat je weer even kan rusten daar, je zult t hard nodig hebben

---

20 Juni 2016 - 20:41

Dick De Groot:

Hallo jaco,
Bijzonder dat je goede fee je aan het denken zet over tijd. Hoewel ik het zonder goede fee moet stellen, roept de tijd bij mij ook vaak om aandacht. Misschien hangt dat samen met mijn levensfase als pensionado, maar eigenlijk is tijd een levensraadsel. Zeer onlangs schreef ik er een stukje over. Ik stuur het je. Het heet: Watch !

Watch !

Twee jaar geleden vroegen twee neven me of ik als crowd funder bij wilde dragen aan een horlogeproject. Het begon bij hen als een manier om hun veel te vroeg overleden vader, mijn zwager en sinds de middelbare school mijn vriend, te gedenken. Ze wilden een horloge maken dat de herinnering van hem zichtbaar maakte. Dat iets op zou roepen waardoor je zou gaan vragen naar het verhaal dat er achter steekt. Zo ontstond The Story Telling Watch Society. Als founding father -er zijn ook founding mothers- werd ik onlangs eigenaar van een horloge uit een serie waaraan je het verhaal nog toe kunt voegen. Dit is een van de verhalen die ik er aan toevoeg.

Als je een horloge hebt van The Story Telling Watch Society roept alleen het bezit er van al de vraag op welk verhaal daar voor jou bijhoort. Het zet mij in elk geval aan het denken wat de betekenis is van tijd. Als je in Oost-Afrika bent, kan het je overkomen dat iemand zegt: Jij hebt een horloge, ik heb de tijd. Daarmee wordt aangegeven dat tijd niet iets objectiefs is, tijd is een beleving. Je merkt het zelf dat tijd soms erg lang duurt en soms omvliegt. En als kind leefde je in een tragere tijd dan als volwassene. De tijd kan zo hard gaan dat je een horloge nodig hebt om te kijken hoeveel er nog over is van de dag. Of hoeveel er al voorbij is.
In Afrika heeft tijd vooral te maken met het ritme van de zon. Een dag heeft rond de evenaar ongeveer evenveel uren als de nacht. Je dag begint als het licht wordt en eindigt wanneer de zon onder is. Tijd om te werken en tijd om te rusten. Mooi gelijkmatig verdeeld. De zon geeft de tijd aan. Dit geldt helemaal als er geen elektriciteit is, want dan moet je wel rusten als het donker is. Een kampvuur geeft hooguit nog wat extra daglengte, maar eigenlijk hoort die tijd al bij de nacht.

Bij de Grieken werd tijd gekoppeld aan twee goden. De Oude Grieken hadden twee woorden voor tijd, chronos en kairos. Chronos is de god van de tijd. Hij is verwant met de god Chaos. Chronos verwijst naar de chronologische of volgordelijke tijd. Chronos tijd wordt gemeten door de klok en de kalender. Hij is ordelijk, ritmisch en voorspelbaar. Hij ordent de chaos. Voor ons is er vooral de opvatting dat tijd kloktijd is.
Kairos is de god van het geschikte moment, van de juiste maat, van het juiste ogenblik om iets voor elkaar te krijgen. Kairos is het jongste kind van Zeus. Kairos' tijd heeft een minder scherpe afbakening. Er is geen woord voor in het Nederlands. Je zou kunnen zeggen dat het de tijd is die ontstaat als je alles loslaat, de onbestemde periode van tijd waarin iets bijzonders gebeurt; het gevoel dat de tijd stilstaat. Je kunt je hierbij iets voorstellen als je kijkt naar een film waarin alle beelden stilstaan, behalve de spelers. Ze handelen zonder dat er tijd verstrijkt.
Als je er van uitgaat dat er twee werelden zijn, dan kun je daaraan chronos en kairos koppelen. Enerzijds is er de fysieke wereld waarin we leven, eten, drinken, waarin we onze kinderen verzorgen, waarin alles voorspelbaar is, omdat er wetmatigheden en regels voor zijn. Het is de orde van hetzelfde. Hier wordt het nieuwe niet bedacht. Hier ontstaan geen nieuwe initiatieven. Hier heerst Chronos.

Anderzijds is er de culturele wereld, de wereld waarin geen natuurwetten gelden. Waarin niet de soort in stand gehouden moet worden. Hier wordt de wereld vormgegeven. In de kunst, in de cultuur, in de politiek. Om dit mogelijk te maken, moet aan een voorwaarde worden voldaan. Wij moeten ons samen verbinden aan die wereld. We moeten onze betrokkenheid tonen voor wat ontstaat en wat daarvan de gevolgen zijn. In deze wereld heerst vrijheid. Hier heerst Kairos.

We beleven tijd als mens. Zouden alle levende en levenloze wezens besef van tijd hebben. Gaat voor levende rots de tijd zo langzaam dat het ons mensen ontgaat. En zijn wij in de waarneming van een eendagsvlieg misschien levende rotsen?

In veel filosofisch en religieus denken speelt tijd een rol. Er is een tijd om te zaaien en een tijd om te oogsten. Eind jaren 90 zongen The Byrds hierover: To everything, turn, turn, turn, there is a season. Een variatie op een oeroude tekst van Kohelet. Veel mystici proberen door meditatie een toestand van tijdloosheid, van 'niet-in-de-tijd-zijn' teweeg te brengen, die -zelfs al duurt het maar een moment- een zielsdiepe ervaring is. T.S. Eliot schrijft hierover in het gedicht Burnt Norton in de bundel Four Quartets.

Time present and time past
Are both perhaps present in time future,
And time future contained in time past.
If all time is eternally present
All time is unredeemable.
Time past and time future
What might have been and what has been
Point to one end, which is always present.

Uitgangspunt van het gedicht is een visioen dat Eliot had tijdens een bezoek aan de tuin van het landgoed Burnt Norton, in Gloucestershire, ergens in het zuidwesten van Engeland . Dat visioen was zo hevig, dat het voor hem de waarde had van een mystieke ervaring. Gedurende enige ogenblikken kwam het hem voor alsof de manier waarop hij de tijd ervoer, totaal was veranderd. Alsof hij de tijd, verleden, toekomst en heden kon overzien als iets dat er altijd tegelijkertijd is. Maar als de tijd te overzien is als één geheel, dan is er ook niets meer aan te veranderen, de tijd is unredeemable en dan heeft het ook geen zin om je het hoofd te breken over de kansen uit het verleden die je hebt laten liggen. Of je streven om doelen in de toekomst te bereiken.

Het is goed mogelijk dat Eliots visie op de tijd beïnvloed is door de lezing van het elfde boek van de Confessiones van Augustinus, dat over de tijd handelt. Augustinus betoogt dat voor God de eeuwigheid niet bestaat uit een opeenvolging van ogenblikken, maar dat God alle ogenblikken tegelijk overziet.

Anni tui simul stant, quoniam stant; nec euntes a venientibus excluduntur, quia non transeunt. [ ] Hodiernus tuus aeternitas [ ].

Uw jaren zijn er alle tegelijk, omdat ze op hun plaats blijven; en niet worden de jaren die weggaan verdrongen door de jaren die komen, want Uw jaren gaan niet voorbij. [ ] Uw dag van vandaag is de eeuwigheid [ ].

(Confessiones XI, XIII, 16)

Het besef dat de klok loopt, doet ons er naar verlangen deze stil te zetten. Kairos in plaats van Chronos. Verleden en toekomst stilgezet in het heden, het moment van nu. Het roept het verlangen op naar de speeltijd, toen we nog kinderen waren. Als we jong zijn, hebben we geen besef van tijd, hooguit van het ritme van dag en nacht. Dat komt vast omdat we niet op onszelf gericht zijn. We zijn naar buiten gericht, nieuwsgierig naar alles wat ons omringt, naar het ontdekken van de wereld, in afhankelijkheid gevat. Maar als we ons bewust worden van onszelf gaat tijd een belang krijgen. Dan zijn onze dagen geteld. Zodra we individualiseren, gaat de klok lopen. Naarmate onze cultuur zich verder ontwikkelt tot een risicomijdende samenleving, wordt de tijd ook een risicofactor. We accepteren geen korter leven, we zullen er uiteindelijk alles voor doen om zo lang mogelijk te leven. We zullen proberen de tijd uit te schakelen. Maar als je iets wilt bestrijden, erken je dat het er is. Wij maken onszelf slaaf van Chronos. Al kunnen we een andere keuze maken door tijd vrij te maken voor de ander. Door voor anderen tijd te nemen. Door hen tijd te geven. Zo krijgt mijn horloge van The Story Telling Society betekenis. We are the watchmen of our time. Zoals wij zijn, zo zal de tijd zijn.

TIJD ZIJN

Geplakt op de aarde, mijn oor
luistert naar het verstrijken van tijd.
Is het de dag die ik hoor
het suizen der seizoenen,
het jachten van de jaren?
Wordt tijd bepaald door duur?
Vind ik van komen naar gaan
de maat van tijd?

Niet tijd hebben, maar tijd zijn
bestemt mij.
En dat ik ben, omdat wij zijn.
Zoals wij zijn
zo zal de tijd zijn.


Dick de Groot
13 mei 2016